بازگشت
افغانستان، تجربه ششمین دولت ناکام در جهان
محمداسحاق فیاض محمداسحاق فیاض

 آقای کرزی در سخنرانی خود در صحن پارلمان در جمع سه قوا گفت که دیگر مصلحت گرا نیست و اصلاحاتی را برای مبارزه با فساد و جلوگیری از قومگرایی که سبب گسترش نفاق داخلی می شود، با جدیت روی دست دارد. هدف این نوشته تفسیر سخنان اقای کرزی نیست، بلکه بررسی وضعیت نظام حکومتی افغانستان در شرایط فعلی است و طرح این سئوال که آیا افغانستان می تواند از شرایط کنونی به سوی یک آینده بهتر قدم بردارد؟.

 براساس آماری که در چندی قبل منتشر گردید افغاانستان درفهرست دولت های ناکام در 2012، قرار دارد که مقام ششمین دولت ناکام در دنیا را به خود کسب کرده است. این گزارش که هر سال از سوی 'صندق صلح و مجله سیاست خارجی' نشر می‌شود، معیارهای چون: موثریت حکومتداری، مشروعیت‌ دولتها در میان مردم، امنیت و دسترسی به خدمات عمومی را اساس بررسی وضعیت کشورها قرار می‌دهد. با توجه به این گزارش تا چه اندازه حکومت داری در افغانستان از موثریت برخور دار بوده است؟.

موثریت حکومت داری در روند مدیریت یک کشور برمی گردد که عبارت از حکومت داری خوب است. حکومت‌داری خوب بیشتر معطوف به ایجاد نظام‌های مدیریت خوب با مساعدت مردم در قالب «نهادهای عمومی» و با جهت‌گیری ضد فساد است و دارای عناصر مهمی چون پاسخگویی، مسئولیت‌پذیری، شفافیت در امور مالی و… می‌باشد. یکی از جهت‌گیری‌های مهم حکومت‌داری خوب ایجاد شهری مطلوب از منظر مدیریت شهری برای شهروندان است. در حكمراني خوب صاحبان اصلي قدرت مردم هستندو به‌جاي پرداختن به كارآمدي و توانمندي دولت از طريق حجم و اندازه آن به نوع رابطه مردم و حكومت توجه مي‌شود و رابطه نادرست شهروندان و حكومت‌كنندگان را از دلايل عدم توسعه اقتصادي مي‌دانند. پاسخگويي دولت به شهروندان، نبودن فساد، اقدام به اصول مردم‌سالاري، اعتماد عمومي، حق انتخاب و به حداكثر رساندن بهزيستي عمومي از ويژگي‌هاي اصلي حكمراني خوب به شمار مي‌رود.

حال آیا می توان گفت که ده سال حاکمیت از این ویژگی ها برخور دار بوده است؟. روشن است مشکل اساسی افغانستان نبود حکومت داری خوب در طول ده سال اخیر بوده است و در این مورد لام نیست جای دوری برویم خود آقای کرزی که حاکم ده ساله کشور بوده است، اعتراف دارد که  افغانستان با حکومت داری خوب فاصله های زیادی دارد و به همین دلیل از مقام ششم را در میان دولت های ناکام کسب کرده است.

دومین ویژگی که در نظرگرفته شده است مشروعیت حکومت در میان مردم است؛ هرچند حکومت اقای کرزی در طول ده سال گذشته نسبت به حکومت های ماقبل خود از مشروعیت بین المللی و مردمی بهتری برخوردار بوده است، گسترش خشونت ها در افغانستان و فساد مهار نشدنی در کشور، فاصله میان مردم و حکومت را هرروز بیشتر می کند و اگر این شکاف ها برطرف نشود، می تواند کشور را به سوب بحرانهای دیگری نیز بکشاند. وضعیت در کشوری است که افغانستان امروز در مقام اول یا دوم کشورهای فاسد دنیا قرار دارد و هر ساله نزدیک به دو میلیارد دالر را برای در راه رشوت و فساد مصرف می کنند که اگر این مبلغ با بودجه سالانه افغانستان مقایسه شود روشن می شود در کشور میزان و میزان بودجه ملی در کشور قدر است. در چنین وضعیتی چگونه می توان این وضعیت را تغییر دارد و کشور را از جمله  حکومت های ناکام دنیا بیرون آورد؟.

ده سال تجربه گذشته نشان داده است که حکومت افغانستان قادر به مقابله با فساد نیست و دست اندرکاران حکومت خود از کسانی اند که بیشترین فساد را مرتکب شده اند. یكی از عوامل مهمی كه نشان می‌دهد چرا فساد اداری در يك كشور و جامعه از بين نمي رود، اين است كه منشأ فساد ار تباط تنگاتنگي با نظام و ساختار اجتماعي، ميزان سواد و فقر و غناي عمومي و نيز نحوه اداره يك دولت در يك كشور، دارد. رابطه نظام اقتصادی و اجتماعی با فساد اداری چنان ارتباط نزديك دارد كه حتي برخي را بدين باور واداشته است كه تا زماني كه نظام و ساختار اجتماعي تغيير ننمايد و تحول در افكار و انديشه هاي توده هاي مردم به وجود نيايد و خود توده هاي مردم به صورت عموم در نيابد كه فساد يك آفت و زيان اجتماعي مي باشد، اين پديده  در چنین جامعه اي ريشه كن نخواهد شد. صاحبان قدرت، باندهاي اقتصادي و حتي مؤسسات اقتصادی، شركت‌ها و سازمانهای بخش خصوصی علاقمندند تماس‌ها و ارتباطات غیر رسمی نزدیك با مقامات رسمی در رده‌های بالای دستگاه اداری برقرار می نمايند،  زیرا این مقامات می‌توانند سفارشهای سود آوری به آنها بدهند و به اصطلاح قراردادهای «نان و آب دار» با آنها ببندند و یا امتیازات انحصاری و سایر كمك‌های دولتی به آنها اعطا كنند، بدین ترتیب فعالیت های فساد آورد هیچ گاه در آغاز صورت غیر قانونی را به خود نداشته است و در شرایط عادی  وروابط اداری اغاز گردیده است، اما نفس روابط و دست هایی که این رابطه را براساس روابط قدرت و خویش خوری ها بنا می کنند به مرور زمان به مهم ترین پدیده های فساد در کشور تبدیل می گردد که مهار آن بسیار سخت و دشوار است.

 در نتیجه گسترش فساد سبب زيان هاي اجتماعي و تضعيف نهادهاي مدني می گردد و نیز زيانهاي سياسي و توزيع ناعادلانه منابع  ثروت وزيان هاي اقتصادي كه ناشي از گسترش فساد بر توده هاي مردم وارد مي گردد را به دنبال دارد و این پسمنظر سبب كاهش اثر بخشي و مشروعيت دولت ها و ايجاد ترديد درارزش هاي دموكراسي و اخلاق و وجدان انساني و احساس مسئوليت و تعهدات ملي می گردد و تضعيف اعتقاد مردم را نسبت به توانايي و اراده سياسي دولت و حکومت را به دنبال دارد. گزارش سازمان شفافيت بين‌الملل در بررسي 159 كشور جهان، نشان مي دهد كه در سايه گسترش فساد مردم افغانستان تا چه اندازه اعتماد خود را نسبت به دولت افغانستان و كار مندان و دولت مداران از دست داده است.

در مورد امنیت و دسترسی به خدمات عمومی نیز هرچند در طول ده سال با کمک جامعه جهانی گامهایی برداشته شده است و مردم نسبت به ده سال قبل از خدمات بهتری برخور دار شده اند، اما هیچ گاه افغانستان در طول ده سال گذشته روی امنیت و آرامش را در خود ندید  طبیعی است که در منطقه ای که نا امنی بود توسعه و پیشرفت و نیز سرمایه گذاری های اقتصادی وجود ندارد، وقتی که این گونه امتیازات و امکانات وجود نداست، رفاه و خدمات عمومی هم وجود ندارد. در گزارش یاد شده آمده است که با توجه به شرایط دشوار امنیتی، افغانستان یکی از خطرناکترین کشورها در جهان به شمار می‌رود. فیلیپ اومانا یکی از نویسندگان این گزارش می‌گوید "دولت مرکزی افغانستان زیر فشار گروههای متعدد از مافیای مواد مخدر گرفته تا طالبان گرسنه به قدرت قرار دارد. این چالش‌ها ثبات و پایداری این دولت را تهدید می‌کند".

با توجه به آنچه گفته آمدیم آیا افغانستان می تواند از شرایط کنونی به سوی یک آینده بهتر قدم بردارد؟.

واقعا پاسخ دادند مثبت به این سئوال مشکل است، حکومت داری در افغانستان در طول ده سال گذشته امتحان خوبی را پس نداده است و این در حالی بود که جامعه جهانی از نزدیک وضعیت کشور را زیر نظرداشت و تلاش داشت نهادهای دولتی و مدنی در کشور تقویت گردد، اکنون جامعه جهانی بعد از 2014 خواهد رفت، ایا می شود گفت که افغانستان می تواند راه ثبات را ادامه دهد و به سوی حکومت داری خوب گام بردارد؟.


July 4th, 2012


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
بازگشت
گزیده مقالات